Tên di sản : Đình làng Trung Thôn

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Di tích kiến trúc nghệ thuật

Sô quyết định : Số 166/QĐ – UBND

Giới thiệu

Đình Trung Thôn nằm trên thửa đất số 2015, diện tích 552m2, đình quay mặt về hướng Đông Nam trên một thế đất bằng phẳng, cao và thoáng đãng. Phía Đông giáp thửa đất số 2014 (khu vực II), phía Tây, phía Nam, phía Bắc giáp đường làng. Đình nằm ngay sát đường đường liên xã và đường liên thôn vì thế rất thuận lợi trong việc sinh hoạt của bà con nhân dân địa phương.

Về kiến trúc:

Nhà tiền đường: Đình Trung Thôn có kết cấu hình chữ đinh (T). Với tiền đường cấu trúc 5 gian, 2 chái. Hai gian chái được xây tường bít đốc, ba gian giữa không làm cửa. Đình được xây đăng đối nhau về kích thước. Gian thứ nhất bằng gian thứ năm, kích thước 3m x 6,7m. Gian 2 và gian 4, kích thước 3,2m x 6,7m. Gian giữa, kích thước 3,4m x 6,7m. Đình hai mái lợp ngói liệt và ngói mũi.

Về bố cục kết cấu kiến trúc được tạo thành bởi 3 phần chính: 2 vì kèo của gian giữa, hai vì của 2 gian bên và 2 vì gian chái. Tất cả các kết cấu vì kèo ở đây đều đăng đối và giống nhau về kiểu liên kết, chủ yếu theo theo kiểu “thượng chồng trường, hạ kẻ chuyền”.

Ở vì 2 đến vì 5, mỗi bộ vì được bắt đầu bằng 2 Cột cái, được bổ mộng để cho câu đầu chui vào (câu đầu ở đây làm nhiệm vụ như quá giang), Phía trên lưng câu đầu là hai đấu vuông thót đáy đỡ hai cột trốn hình tròn (trụ tròn). Phía trên hai cột trốn này là 2 đấu vuông thắt đáy đỡ một con rường ngang nằm trên đầu 2 Cột trốn, cũng vừa làm nhiệm vụ đỡ hoành tải ở mái trước và mái sau vừa làm nhiệm vụ nối hai cột trốn lại với nhau. Ở đầu hai cột trốn này được đục mộng để lắp kẻ chuyền xuống câu đầu, hai kẻ chuyền này còn làm nhiệm vụ đỡ các hoành tải ở cả hai mái trước và sau. Trên con rường ngang (phía trên hai cột trốn) là hai đấu vuông đỡ một con rường bụng lợn (úp xuống), cũng để đỡ các hoành tải. Phía trên cùng là một đấu trụ nằm trên con rường bụng lợn và có nhiệm vụ đỡ một phần đấu trụ nằm dọc trên thượng lương. Riêng vì 1 và vì 6, phía trên câu đầu là một ván nóc được nằm ăn mộng vào câu đầu và các hoành tải, trên cùng là đấu vuông đỡ thượng lương. Ván này được trang trí chạm khắc nổi và có nhiệm vụ đỡ các hoành tải phía trên.

Từ dưới câu đầu trở xuống các vì đều giống nhau. Nối tiếp 2 kẻ chuyền phía trên là hai kẻ chuyền được ăn mộng từ đầu một cái xuống xà nách, đầu trên của kẻ chuyền này được vươn ra để đỡ câu đầu. Xà nách được ăn mộng từ Cột cái chạy ngang nối vào đầu cột quân, Từ xà nách một kẻ bẩy chạy ra ngoài hiên làm nhiệm vụ đỡ tàu mái trước và tàu mái sau. Kẻ bẩy này ăn mộng vào đầu cột quân theo lối chạy chéo xuống, đuôi lộ ra ở phía trong để đội bụng xà nách (phần nghé - liên kết cột quân và xà nách). Phía trên bẩy là một ván dong đỡ các hoành tải và liên kết với tàu mái một cách chắc chắn bằng các lỗ mộng. Để liên kết toàn bộ các vì kèo này một cách chắc chắn, phía dưới là một hệ thống gồm 4 hàng chân Cột, tổng số là 24 cột, trong đó có 12 cột cái (đường kính 34cm) và 12 cột quân (đường kính 30cm). Chân tảng vuông kích thước 40 x 40cm, hình tròn, chân tảng có đường kính 36cm.

Ngoài hệ thống cột cái và cột quân, để liên kết các bộ vì kèo phía trên và giữa các cột cái, cột quân với nhau còn có hệ thống xà dọc gồm: Trên cùng là thượng lương, hai xà thượng và hai xà hạ. Các xà dọc này được nối liền với nhau từ cột cái (hoặc cột quân) đầu hồi này sang phía cột đầu hồi bên kia, được nối thông và ăn mộng vào các cột còn lại theo chiều dọc.

Xà thượng (xà nóc) được đặt trên đấu nằm trên bụng lợn của mỗi vì, có nhiệm vụ liên kết phần trên cùng của mái trước và mái sau, Hai xà thượng được ăn mộng vào đầu các cột cái, hai xà hạ nằm phía dưới xà thượng phía trên của xà nách. Ngoài những cấu trúc trên còn có một hệ thống hoành tải và rui mè bằng gỗ. Hoành được liên kết với các vì kèo bằng những ván dong trên kẻ chuyền, tất cả các hoành tải và rui mè đều có nhiệm vụ đỡ phần mái ngói trước và sau, đồng thời liên kết phần mái với hệ thống vì kèo phía dưới của ngôi đình.

Tóm lại: Toàn bộ hệ thống kết cấu của ngôi nhà tiền đường đình Trung Thôn như vì kèo, hoành, hệ thống các cột...đều được liên kết một cách hợp lý và hài hoà, giữa các vì và hệ thống giúp cho ngôi đình luôn vững chắc. Ở đây tuân thủ theo một quy tắc đăng đối giữa các vì với nhau.

Gian chính tẩm của đình.

Gian chính tẩm được nối từ gian giữa của nhà tiền đường ra phía sau, bằng một hệ thống cửa bao gồm: Một cửa lớn và hai cửa nhỏ hai bên. Trước kia, phần chính tẩm được xây dựng và trang trí cầu kỳ hơn, nhưng do sự biến thiên của lịch sử chính tẩm đã bị phá huỷ, vào những năm gần đây khi xây dựng lại chỉ còn một gian, một chái chạy dọc so với toàn bộ ngôi đình, phần vì kèo được làm đơn giản, gồm hai vì hai bên theo vì kiểu chữ đinh (T), hai vì này liên kết với nhau bằng hai xà dọc. Xung quanh được xây tường bít đốc. Phía trên cũng lợp ngói liệt và ngói vẩy. Gian chính tẩm được dùng làm nơi thờ Thần hoàng làng, đặt ở chính giữa là một tắc tải, phía trên là long ngai và một số đồ thờ khác. Tuy không được trang trí cầu kỳ như nhà tiền đường, nhưng hậu cung và tiền đường đã liên kết với nhau tạo nên sự tôn nghiêm và trang trọng của ngôi đình.

Về nghệ thuật trang trí:

Niên đại và hệ thống kết cấu của ngôi đình, nghệ thuật trang trí ở đây cũng là yếu tố gắn bó khăng khít, không thể tách rời. Chính nghệ thuật trang trí cầu kỳ với những đường chạm khắc tinh xảo đã làm tăng giá trị của di tích, phục vụ nội dung tính chất tư tưởng của ngôi đình.

Hai bên đầu hồi phía trong của ngôi đình nằm trên hai vì (vì 1 và vì 6), mặt hổ phù được chạm nổi trên bức ván nóc theo lối chạm bong kênh. Mặt hổ phù này được trang trí rất tinh xảo, trau chuốt và được sơn màu. Dáng điệu của mặt hổ phù: Trán dô, mắt lồi, mũi dô, hai bên mặt hổ phù là hình hai con lân chầu và hoa lá cách điệu.

Trên các con rường từ trên xuống, các câu đầu (quá giang) và nghé ở đầu các cột đều được trang trí hình lá cúc cách điệu. Tất cả phía trước và phía sau đều được trang trí theo một quy luật đăng đối nhau.

Riêng ở kẻ bẩy của vì 2 và vì 5 chạm bẹt hình một con chim phượng múa và dây cúc cách điệu. Toàn bộ hệ thống kẻ chuyền cũng được chạm trang trí những đường kẻ chỉ.

Như vậy, với những mảng chạm khắc tinh xảo, cầu kỳ cho thấy đình Trung Thôn là một trong những ngôi đình mang giá trị nghệ thuật cao.

Các hiện vật trong di tích:

Đình Trung Thôn hiện nay còn lưu giữ được một số hiện vật như:

Cây nến gỗ: 06 cây (mới); Long ngai: 01 (mới); Mâm bồng đại: 01 (cổ); Ống hương gỗ: 02 (cổ); Đài gỗ: 10 (mới); Bát hương đá: 01 (mới); Bát hương sứ: 05 (mới); Hương án: 01 (mới); Giá chúc văn: 01 (cổ); Lục bình sứ: 02 (mới); Bia đá: 02 tấm (đã bị mất chữ)

Kích thước: Thân bia 88cm x 52cm, dày 0,15cm; đế bia: rộng 70cm x cao 33cm, dày 0,23cm; Cột đá: 02 (01 cột đã bị gãy): Cột thứ nhất - kích thước: Dài 1,13m, vuông 20 x 20cm, Cột thứ hai (bị gẫy) - kích thước: Dài 70cm, vuông 20 x 20cm.